Objawy choroby w dość charakterystyczny sposób współwystępują w tym samym czasie lub następują po sobie. Umożliwiło to wyróżnienie etapów przebiegu choroby. W obrazie klinicznym choroby Alzheimera wyróżnia się trzy główne stadia choroby:

● Stadium wczesne, zwane łagodnym otępieniem, charakteryzuje się występowaniem problemów głównie z pamięcią. Osoba dotknięta chorobą boryka się z gubieniem przedmiotów, ciągłym zapominaniem informacji, wydarzeń z niedawnej przeszłości. Pojawiają się problemy z planowaniem zadań, orientacją w terenie, przypomnieniem sobie właściwego słowa. Wczesna faza choroby niejednokrotnie nie oznacza wycofania się z życia zawodowego i towarzyskiego. Należy zwrócić uwagę, że pojawienie się pierwszych objawów AD bywa dla pacjenta frustrujące, może wywołać poczucie zagubienia, poczucia wyobcowania, a nawet doprowadzić do zaburzeń lękowych i depresji.

● Na etapie umiarkowanego otępienia alzheimerowskiego objawy obejmują głównie problemy z pamięcią i mową. Chory zapomina coraz większą ilość przyswojonych informacji w tym imiona i twarze bliskich osób, ma problemu z rozpoznaniem drogi do własnego domu. Ubożeje zasób słów, mogą pojawić się problemy z wyartykułowaniem swoich potrzeb i myśli, co znacznie utrudnia choremu kontakt z innymi osobami. W tym stadium AD następują także zmiany osobowości chorego. Osoba dotknięta chorobą staje się agresywna i drażliwa lub przeciwnie – apatyczna. Ponadto chory może doświadczać halucynacji i omamów wzrokowych i słuchowych, co jeszcze bardziej może nasilać zachowania agresywne.

Zazwyczaj wieczorami lub nocą pojawia się niepokój psychoruchowy, chory znajduje się wtedy w nieustannym ruchu. Pobudzenie psychoruchowe wiąże się także z występowaniem tzw. objawu wędrowania, polegającym na odczuwaniu przymusu chodzenia, w tym ucieczki z miejsca przebywania, np. w celu dostania się do „prawdziwego” wg osoby chorej, a w rzeczywistości urojonego domu. Pojawiają się również komplikacje żywieniowe, najczęściej brak łaknienia lub zapominanie o konieczności zjedzenia posiłku, co doprowadza do niedożywienia i skrajnych niedoborów mikroelementów. Osoba zmagająca się z chorobą Alzheimera w stadium umiarkowanym, zwykle staje się zależna od pomocy innych osób w codziennych czynnościach.

● Stadium zaawansowane choroby jest stanem, w którym chory wymaga stałej opieki i pielęgnacji. Do objawów dołączają problemy ruchowe jak zwiększone napięcie mięśniowe, bradykinezja, czyli spowolniony ruch, zaburzenia równowagi, powłóczenie nogami i potknięcia podczas chodzenia, drżenia kończyn, pochylenie sylwetki. Mogą także wystąpić mioklonie, czyli ataki mimowolnych skurczów mięśni oraz napady padaczkowe. Chory stopniowo traci motorykę oraz zdolność pionizacji ciała, przyjmując siedzący, a w terminalnej fazie wyłącznie leżący tryb życia. Zaburzenia mięśniowe uniemożliwiają posługiwanie się sztućcami, mogą występować także problemy z połykaniem pokarmów. Pojawia się nietrzymanie stolca i moczu. Choroba ostatecznie odbiera możliwość komunikowania się z otoczeniem, chory stopniowo przestaje rozumieć nawet podstawowe wyrażenia, z kolei jego mowa staje się niezrozumiała i z czasem zanika. W stadium tym, zwanym także otępieniem głębokim, osoba cierpiąca na AD przestaje rozpoznawać najbliższych, a nawet własne odbicie w lustrze.

W niektórych opisach AD jako pierwszy etap podaje się czas przed wystąpieniem objawów (faza przedkliniczna), kiedy choroba już się rozwija, powodując nieodwracalne zmiany w mózgu. Faza przedkliniczna może trwać nawet kilkadziesiąt lat. Wedle szacunków czas trwania choroby od momentu jej rozpoznania to około 8-20 lat, przy czym najdłużej trwają początkowe etapy.

Pierwsze objawy związane są przede wszystkim z pamięcią i koncentracją. Charakterystyczne są zaniki pamięci epizodycznej, objawiające się problemami w zapamiętaniu nowych informacji mimo ich ciągłego powtarzania, zapominanie o niedawno ustalonych sprawach czy terminach. Każda osoba, zwłaszcza po ukończeniu 65. roku życia, zaniepokojona wystąpieniem objawów mogących sugerować wystąpienie choroby Alzheimera powinna zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Osoby z otoczenia potencjalnego chorego powinny zmobilizować go do podjęcia działania w celu skonsultowania ze specjalistą swoich wątpliwości oraz dalszej diagnostyki.

Lekarz POZ zbiera szczegółowy wywiad i dokonuje obiektywizacji otrzymanych informacji. Do tego celu stworzono szereg narzędzi przesiewowych m.in. test rysowania zegara, czy skalę oceny funkcji poznawczych, polegających na wykonywaniu przez pacjenta określonych zadań, wymagających zapamiętywania szczegółów itd. Otrzymany wynik pozwala na wstępną ocenę dysfunkcji poznawczej. Jest to istotne ze względu na charakterystyczną dla pacjentów z AD dyssymujację objawów.

Diagnozowanie choroby Alzheimera jest procesem wielostopniowym, niełatwym i częstokroć długotrwałym. Klinicyści posługują się kryteriami diagnostycznymi stworzone przez naukowców i lekarzy specjalizujących zagadnieniu AD. Dodatni wywiad lekarski w kierunku problemów z pamięcią epizodyczną, deficytów poznawczych, dolegliwości neuropsychicznych, a nawet zaburzeń funkcjonowania społecznego, możliwie potwierdzony przez osobę z otoczenia pacjenta, stanowi przepustkę do skorzystania z kolejnych narzędzi diagnostycznych. Pierwsze z nich to badania laboratoryjne. Badania mają na celu po pierwsze określenie stanu ogólnego pacjenta, po wtóre wykluczenie schorzeń i niedoborów potencjalnie obniżających zdolności poznawcze. Następnie lekarz podejmuje decyzję o konieczności dalszej diagnostyki i skierowaniu pacjenta do specjalisty neurologa, następne do psychiatry lub geriatry.

Kolejnym krokiem są metody neuroobrazowania: tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI), pozytronowa tomografia emisyjna (PET). Metody te łączą małą inwazyjność z wysoką czułością wykrywania zmian nawet na etapie łagodnych zmian. Pozwalają one także wykluczyć inne zmiany w obrębie mózgu potencjalnie wywołujące nieprawidłowości funkcji poznawczych jak guzy czy zmiany naczyniowe.

Aktualny stan wiedzy nie pozwala na stwierdzenie, że choroba Alzheimera jest uleczalna ani, że możliwe jest spowolnienie tempa procesów neurodegeneracjnych. Nie oznacza to jednak całkowitej bezczynności medycyny w obliczu AD. Istnieje kilka strategii walki z objawami choroby. Jedną z nich jest wzmacnianie przekaźnictwa nerwowego (cholinergicznego, i/lub glutaminianergicznego, gdzie głównym przekaźnikami są odpowiednio acetylocholina i kwas glutaminowy). W tym celu stosuje się m.in. takrynę, donepezil, riwastygminę i galantaminę. Są to związki z grupy inhibitorów enzymatycznego rozkładu acetylocholiny-neuroprzekaźnika, którego poziom w przebiegu AD ulega obniżeniu. Poprawę przekaźnictwa cholinergicznego może także przynieść stymulacja receptorów nikotynowych, zlokalizowanych w zakończeniach neuronów cholinergicznych. W tym celu stosowane są substancje łączące się z receptorem i powodujące jego pobudzenie – tzw. agoniści. Kolejnym rozwiązaniem jest hamowanie nadmiernej stymulacji neuronów glutaminergicznych. W tym celu stosuje się związek o nazwie memantyna.

Ponadto trwają badania nad nowymi strategiami leczenia objawów choroby Alzheimera, ale także samego schorzenia. Prowadzone są m.in. próby terapii genowych, a także badania nad modulacją przemian w kaskadzie amyloidowej, czy zapobieganiem nadmiernej fosforylacji białka tau.
Poza leczeniem farmokologicznym istotne jest również wdrożenie pomocy psychologicznej. Stosuje się m.in. terapię kognitywną, czyli ćwiczenie zdolności poznawczych, czy reminescencyjną, opartą na przywoływaniu wspomnień związanych ze stymulującymi bodźcami (fotografie, zapachy, pamiątki). Ponadto organizowane są terapie zajęciowe dla osób z AD, które posiadają duży potencjał socjoterapeutyczny. Są to np. arteterapie, gdzie osoby chore obcują ze sztuką lub sami ją tworzą, malując, czy grając na instrumentach muzycznych; ergoterapie, gdzie poprzez prace typu garncarstwo, krawiectwo, czy tworzenie mebli pacjenci pracują nad zdolnościami manualnymi i motorycznymi. Terapie mogą być również oparte na obcowaniu z przyrodą, wykonywaniu ćwiczeń fizycznych, relaksacji, czy uczestnictwie w grach i zabawach.

Aby leczenie odniosło pożądany skutek, kluczowe jest przede wszystkim szybkie jego wdrożenie. Terapia AD jest procesem ciągłym i długotrwałym i ciągłym, ale zdecydowanie wartym stosowania. Komfort życia chorych oraz ich bliskich mogą pomóc również codzienne praktyki, które zostały spisane w tym artykule.