Nauczanie pacjenta powinno być integralnym elementem procesu leczniczego. Zakres przekazywanej wiedzy należy dostosować do stanu chorego – komunikatywności oraz stopnia ruchowości. Osoby z niewielkim ubytkiem neurologicznym mają możliwość opanowania szerszego obrębu informacji. Z kolei u pacjentów z dużym stopniem niepełnosprawności poudarowej należy edukować przede wszystkim opiekunów, najbliższą rodzinę, a także lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Zaobserwowano bowiem, że pomimo iż poziom wiedzy chorych po przebytym udarze mózgu nie wpływa na czas trwania choroby, to posiada pozytywny wpływ na efektywność edukacji zdrowotnej, styl życia i jego jakość.

Przekazywanie wiedzy pacjentowi powinno być wykonywane w czasie oczekiwania na zabiegi, podczas wykonywania ćwiczeń rehabilitacyjnych czy prostych czynności dnia codziennego. Chory dzięki temu staje się bardziej świadomy swojego stanu, co wpływa na zwiększenie jego determinacji i motywacji w dążeniu do postawionego celu, którym jest zniwelowanie negatywnych skutków udaru mózgu. Wyedukowana w swojej dolegliwości osoba jest w stanie podjąć ścisłą współpracę z lekarzem, zwiększając częstotliwość wizyt i skrupulatniej przestrzegając zaleceń terapeutycznych. Kolejną z korzyści płynących z edukacji pacjenta jest wpływ na kontrolę poddających się modyfikacji czynników ryzyka. To z kolei procentuje lepszą skutecznością leczenia, np. przez redukcję liczby przyjmowanych leków.

Ryzyko nawrotu choroby po pierwszym zachorowaniu na udar mózgu jest oceniane na ok. 10-12% w pierwszym roku, przy czym należy podkreślić, że jest ono największe w ciągu pierwszych tygodni po wystąpieniu udaru. W kolejnych latach ryzyko to maleje, ale nadal wynosi ok. 5-8%. Dlatego ważna okazuje się profilaktyka wtórna, mająca minimalizować możliwość powtórnego wystąpienia stanu chorobowego.

Zgodnie z Deklaracją Helsingborską profilaktyka wtórna udarów mózgu powinna obejmować następujące działania: modyfikację stylu życia i czynników ryzyka, leczenie przeciwpłytkowe i przeciwkrzepliwe, a także leczenie chirurgiczne zmian zakrzepowych w tętnicach szyjnych.

Zmiana nawyków osób po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu powinna być powiązana z czynnikami ryzyka, powodującymi chorobę. Jako że część z tych czynników podlega modyfikacjom, istotne jest, by zdawać sobie sprawę z tego, czego powinno się unikać oraz jakie dodatkowe działania podjąć, by poprawić jakość swojego życia. Należy zaniechać palenia tytoniu, unikać nadmiernego spożywania alkoholu oraz zmniejszyć ilość stresu. Ważny jest również regularny wysiłek fizyczny, który w połączeniu ze zmianą diety pozwoli uregulować gospodarkę węglowodanową oraz zmniejszy nadwagę. Istotne okazuje się także skuteczne leczenie nadciśnienia tętniczego, będącego jedną z głównych przyczyn udarów.

Z badań wynika, że po ustaniu ostrej fazy choroby i stabilizacji stanu, 68,5% pacjentów wraca ze szpitala do domu. Wówczas opiekę nad nimi sprawują przeważnie członkowie rodziny. W zależności od stopnia niepełnosprawności poudarowej opracowywany jest zindywidualizowany plan działania pielęgnacyjnego. Głównymi wyznacznikami, jakie bierze się wówczas pod uwagę są: przytomność, kontakt werbalny, aktywność motoryczna, stopień niezależności przy wykonywaniu codziennych czynności, funkcje zwieraczy, zdolność połykania oraz skłonność do powstawania odleżyn.

Najmniejsze trudności pielęgnacyjne występują u chorych, którzy są mobilni, samoobsługowi oraz z którymi można nawiązać kontakt werbalny. Niezależnie od swojego dobrego stanu ogólnego, pacjenci tacy wymagają dużego zainteresowania ze strony swoich opiekunów. Częsty kontakt oraz rozmowy są w tym przypadku główną formą przekazu informacji. Pozwalają one określić potrzeby, wyjaśnić wątpliwości oraz przezwyciężyć trudności Chorych nie należy wyręczać w codziennych czynnościach, powinno się ich zachęcać do aktywności, instruować, jak pokonać niesprawność oraz asekurować, by pozbyli się obaw i nabrali pewności siebie.

Inaczej pielęgnacja wygląda u osób z większym stopniem niepełnosprawności (np. niemobilnych, mających problemy z połykaniem, u których występują zaburzenia funkcjonowania zwieraczy, z utrudnionym kontaktem słownym). Pacjenci tacy wymagają pomocy przy wszelkich codziennych czynnościach, a także wzmożonej obserwacji ich zachowań. Przy częściowym łub całościowym paraliżu występuje ryzyko m.in.: odleżyn, infekcji czy zakrzepicy żylnej kończyn dolnych. Natomiast w przypadku pacjentów z pobudzeniem psychoruchowym konieczna jest instalacja barierek zabezpieczających przed wypadnięciem z łóżka i urazami tym spowodowanymi.

Największe trudności pielęgnacyjne istnieją u chorych z zaburzeniami przytomności, brakiem aktywności ruchowej, brakiem możliwości połykania i zaburzeniami funkcjonowania zwieraczy. Tacy pacjenci są całkowicie zależni od otoczenia i swoich opiekunów. Wymagają intensywnej i specjalistycznej opieki m.in.: karmienia przez sondę, utrzymania drożności dróg oddechowych, założenia cewnika oraz kontroli podstawowych funkcji życiowych. Tutaj także istnieje duże ryzyko występowania odleżyn, infekcji i zakrzepicy żylnej kończyn dolnych.

Dążąc do polepszenia jakości życia po przebytym udarze mózgu, częstym działaniem jest likwidacja barier architektonicznych w najbliższym otoczeniu. Ma to za zadanie ułatwienie przemieszczenia się, poprzez usunięcie progów, poszerzenie otworów drzwiowych, budowę podjazdów, a w razie potrzeb i możliwości również instalację windy umożliwiającej poruszenie się między piętrami w domu. Jednym z kluczowych obszarów przygotowania miejsca zamieszkania jest dostosowanie łazienki. Zakłada się tutaj uchwyty przyścienne, podpory i barierki, a także dopasowuje się sanitariaty i kabiny prysznicowe.

Część chorych, ze względu na zmniejszoną mobilność większość czasu spędza w jednym pokoju. W tym pomieszczeniu znajduje się łóżko, które musi mieć możliwość regulacji wezgłowia i powinno być wyposażone w materac przeciwodleżynowy. W celu łatwiejszej pielęgnacji pacjenta musi być zapewniony dostęp z obu stron ciała chorego. Dla wygody spożywania posiłków instaluje się stolik dla chorego. W pokoju może znaleźć się też stabilny fotel z podparciem tułowia, głowy i kończyn.

To oczywiście początek nauki nowej rzeczywistości, w której wiele zależy od stanu zdrowia pacjenta, jego osobowości i współpracy z rodziną i opiekunami. Warto również stale edukować się z zakresu udaru mózgu, sposobów leczenia, rehabilitacji oraz codziennych rozwiązań.