Pierwsze działania prowadzone na początkowych etapach opieki przed- i wczesnoszpitalnej u chorych ze stwierdzonym udarem mózgu określa się jako „łańcuch przeżycia w udarze mózgu”. Przyczyniają się one do skrócenia czasu dotarcia chorego do właściwego szpitala, dzięki czemu możliwe jest szybkie zastosowanie efektownego leczenia.

Istnieje szereg zalecanych działań czynionych w momencie wystąpienia objawów chorobowych u pacjenta. Wśród nich wyróżnia się kolejno:

1. Szybkie rozpoznanie objawów sugerujących wystąpienie udaru mózgu oraz odpowiednia reakcja na nie. Dotyczy to zarówno samych chorych, osób znajdujących się w ich otoczeniu, jak i lekarzy, a także pozostałego personelu medycznego, mającego pierwszy kontakt z pacjentem.

2. Bezzwłoczne wezwanie służb ratownictwa medycznego.

3. Transport pacjenta do wcześniej powiadomionego szpitala, przygotowanego do leczenia chorych z udarem mózgu.

4. Ostateczne rozpoznanie udaru mózgu u chorego, wdrożenie postępowania ogólnomedycznego oraz leczenia celowanego na oddziale udarowym lub w Centrum Interwencyjnego Leczenia Udaru Mózgu.

Zarówno na etapie opieki przed- jak i wczesnoszpitalnej należy dołożyć także starań, by maksymalnie ograniczyć możliwość wystąpienia opóźnień w diagnostyce oraz podjęciu właściwego leczenia. Nie powinno się przekraczać 60 minut od momentu wystąpienia objawów do czasu podjęcia leczenia. To tzw. „złota godzina udarowa”.

Przy diagnozie udaru mózgu realizuje się również zasadę „3xW”. Zasada ta określa, że właściwy chory (ze stwierdzonymi objawami udaru mózgu) powinien trafić do właściwego szpitala (posiadającego w swoich strukturach oddział udarowy) we właściwym czasie (jak najkrótszym, umożliwiającym zarówno wdrożenie leczenia celowanego, jak i właściwego postępowania ogólnomedycznego).

Objawy występujące przy udarze mózgu mają dynamiczny charakter. W większości przypadków stan kliniczny pacjentów stabilizuje się dopiero około 4-5 doby udaru. Do tego czasu zmiany zachodzące w organizmie chorego mogą raptownie ewoluować wraz z nasileniem deficytu neurologicznego. Podstawowym czynnikiem decydującym o skutkach uszkodzenia mózgu jest czas, który upłynął od wystąpienia pierwszych objawów do interwencji lekarskiej.

Szacuje się, że 70–80% udarów niedokrwiennych powstaje w wyniku zamknięcia (zakrzepy i zatory) tętnic mózgowych lub domózgowych. Najbardziej uzasadnione jest wobec tego – szczególnie w przypadku ostrego udaru niedokrwiennego – szybkie udrożnienie tętnicy.

Przy zdiagnozowanym udarze mózgu podejmuje się terapię zależnie od tego, jaka jest charakterystyka stanu chorobowego, ile czasu minęło od wystąpienia objawów, do czasu podjęcia leczenia oraz czy występują kryteria wyłączenia do proponowanej metody leczenia.

W przypadku udaru niedokrwiennego mózgu mianem „złotego standardu leczenia” określa się terapię trombolityczną. Jej celem jest jak najszybsze przywrócenie krążenia w obszarze zawału mózgu, przed rozwojem zmian martwiczych powodujących nieodwracalne następstwa pod postacią deficytu neurologicznego.

W Polsce terapię trombolityczną udaru niedokrwiennego mózgu stosuje się od 2003 roku, w ramach programu POLKARD (Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo-Naczyniowego). Na świecie badania dotyczące pozytywnych skutków wprowadzenia do leczenia rekombinowanego tkankowego aktywatora plazminogenu (rt-PA) prowadzono w latach 90. XX wieku. W badaniu The National Institute of Neurological Disorders and Stroke stwierdzono, że zastosowanie rt-PA w ciągu 3 godzin od wystąpienia udaru mózgu poprawia rokowanie, zwiększając szansę na całkowite wycofanie się deficytu neurologicznego o 12%, nie wpływając na śmiertelność chorych.

Związek t rt-PA podaje się dożylnie w dawce 0,9 mg/kg masy ciała (maks. 90 mg), w następujący sposób: 10% dawki w bolusie w ciągu 2 minut, a pozostałe 90% dawki — we wlewie dożylnym trwającym 60 minut.

Alternatywą do dawkowania dożylnego jest podanie dotętnicze. Z badań wynika, że dzięki zastosowaniu dawki 20-40 mg dochodzi do udrożnienia naczynia krwionośnego, dzięki czemu zmniejsza się śmiertelność oraz stopień niepełnosprawności u pacjenta. Metodę te stosuje się jako zabieg ratujący życie chorego, u którego nastąpiło zwężenie lub zamknięcia tętnicy podstawnej, co zwykle kończy się śmiercią.

Tromboliza, mimo że skuteczna, ograniczona jest szeregiem wyłączeń, przez co nie może być stosowana u wielu pacjentów. Głównym czynnikiem ograniczającym zastosowanie tej metody leczenia jest okres od pojawienia się objawów udaru mózgu. Nie może on przekroczyć trzech godzin. Terapia nie może być również użyta u chorych m.in. z rozległym zawałem mózgu, z krwotokiem podpajęczynówkowym, znajdujących się w śpiączce, mających niewielki deficyt neurologiczny oraz u kobiet w ciąży.

Inną ze skutecznych metod leczenia udaru mózgu jest trombektomia. Często stosuję się ją jako terapię komplementarną w stosunku do trombolizy dożylnej. Obejmuje ona działanie chirurgiczne polegające na usuwaniu zakrzepów z tętnic mózgowych za pomocą specjalnych maszyn. Pierwszym przeznaczonym do tego celu urządzeniem był system MERCI. Na przestrzeni lat badania wykazały, że trombektomia może w około 50% przypadków przywrócić prawidłowe krążenie mózgowe.

Ponadto przy udarach mózgu stosuje się leczenie przeciwpłytkowe. Polega ono na użyciu leków hamujących enzymy biorące udział w procesach agregacji płytek, zmniejszając zdolność krwi do krzepnięcia, a tym samym również prawdopodobieństwo powstawania zatorów w naczyniach krwionośnych. Jednym z tych leków jest kwas acetylosalicylowy (potocznie zwany aspiryną).

Niezależnie od zastosowanej metody leczenia, w ramach oddziału udarowego wykonuje się szereg innych procedur mających unormować stan pacjentów. Wśród nich wyróżnia się: wyrównanie zaburzeń układów oddechowego i krążenia, korekta zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz metabolicznych, modyfikacja wartości ciśnienia tętniczego, wdrożenie leczenia specyficznego, rozpoczęcie rehabilitacji oraz profilaktyka powikłań takich jak: odleżyny, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa i infekcje.

Jak żyć ze skutkami udaru mózgu po leczeniu szpitalnym? Jak odnaleźć się w nowej rzeczywistości. O tym jest ten artykuł.