W przypadku schorzenia, jakim jest udar mózgu, przeważająca liczba pacjentów obciążona jest więcej niż jednym czynnikiem ryzyka. Przeważnie przyczyny prowadzące do powstania stanu chorobowego współistnieją ze sobą, a ich działania sumują się. Wyróżnia się trzy główne grupy czynników zwiększające możliwość wystąpienia udaru mózgu:

• niepodlegające modyfikacjom;
• poddające się działaniom prewencyjnym;
• wynikające ze stylu życia.

W pierwszej z nich najbardziej znaczący okazuje się wiek pacjenta. Ryzyko wystąpienia udaru wzrasta z wiekiem u obu płci. Ocenia się, że zachorowalność wśród populacji podwaja się z każdą dekadą. Płeć i uwarunkowania etniczne są kolejnym czynnikiem niebezpieczeństwa. Statystyki obrazują, że przypadłość częściej dotyka mężczyzn niż kobiet. Niepodlegające modyfikacjom są też predyspozycje genetyczne – częstsze występowanie udarów u bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych, zwiększenie zagrożenia u potomstwa w sytuacji, gdy rodzic miał udar mózgu oraz większe ryzyko wystąpienia kolejnego incydentu chorobowego u osób po przebytym udarze mózgu.

Wśród czynników podlegających modyfikacji wyróżnia się schorzenia poddające się działaniom prewencyjnym. Jedną z najważniejszych przyczyn wystąpienia udaru mózgu jest nadciśnienie tętnicze. Związek między tymi schorzeniami jest liniowy – im wyższe ciśnienie krwi, tym większe ryzyko udaru. Kolejną z chorób naczyniowych jest miażdżyca, szczególnie dotycząca zwężenia tętnic szyjnych. Statystyki ukazują, że cukrzyca zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia udaru niedokrwiennego mózgu dwukrotnie. U chorych na cukrzyce stwierdza się też wzmożone ryzyko czynników usposabiających do wystąpienia miażdżycy, nadciśnienia czy otyłości. Badania wykazały także, że wzrasta możliwość wystąpienia udaru mózgu u pacjentów mających podwyższony poziom cholesterolu całkowitego we krwi, a także tych z niskim poziomem cholesterolu HDL i podwyższonym stężeniem triglicerydów. Jedną z rzadszych przyczyn udarów, występujących przeważnie u osób młodych i dzieci, są zaburzenia hematologiczne, a wśród nich dziedziczne zaburzenia krzepnięcia, niedokrwistość sierpowata, czy zespół antyfosfolipidowy. Pośród metod prewencji udaru mózgu obejmujących działanie chirurgiczne, główną rolę odgrywa endartektomia tętnic szyjnych. Pacjenci, u których występuje zwężenie tętnic domózgowych, okazują się bardziej zagrożeni udarem mózgu.

Ostatnią z grup czynników zwiększających możliwość wystąpienia schorzenia, są te związane ze stylem życia. Badania wykazały, że osoby palące papierosy są dwukrotnie bardziej narażone na możliwość zachorowania. Zagrożenie to wzrasta także u pacjentów nadużywających alkoholu. Otyłość natomiast powiązana jest z takimi czynnikami ryzyka, jak wspomniane wcześniej nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia czy cukrzyca. Zmniejszenie zapadalności na schorzenia naczyniowe występuje z kolei u osób aktywnych fizycznie.

Objawy występujące przy tym schorzeniu mają charakter dynamiczny. Zmiany zachodzące u pacjentów w ciągu kilku godzin od zachorowania wzmagają nasilenie deficytu neurologicznego, co może być mylone z krwotokiem śródmózgowym, a nie udarem niedokrwiennym. Zdarza się także, że objawy mają charakter „jąkający się” i zmieniają raptownie swoje nasilenie w ciągu kilku godzin.

Wyróżnia się kilka podstawowych objawów udaru mózgu:

1. Niedowład kończyn

Występuje w ponad 80% przypadków schorzeń. Jest bezpośrednią przyczyną uszkodzenia drogi korowo-rdzeniowej. Niedowład połowiczy z przewagą w kończynie dolnej wskazuje na niedokrwienie w zakresie tętnicy przedniej mózgu. Natomiast niedowład z przewagą w kończynie górnej lub twarzowo-ramienny określa niedokrwienie w tętnicy: środkowej mózgu, wstecznej Heubnera lub przedniej mózgu. Niedowład może także obejmować jedną kończynę lub nawet jej część, wówczas występuje uszkodzenie pierwszorzędowej kory ruchowej w płacie czołowym.

2. Ruchy mimowolne i ataksja

Ruchy mimowolne są jednym z początkowych przejawów udaru niedokrwiennego mózgu. Obserwuje się u chorych gwałtowne, nieregularne i obszerne ruchy zarzucania kończynami z ruchem obracania tułowia.

Ataksja (niezborność) to zaburzenie koordynacji ruchowej, utrudniające płynne i dokładne wykonywanie ruchów. Okazuje się typowym objawem uszkodzenia móżdżku lub jego połączeń. Występuje ona po stronie przeciwnej do uszkodzenia.

3. Zaburzenia czucia i widzenia

Zaburzenia czucia obejmujące różne obszary ciała występują u ponad połowy chorych na udar mózgu. Uszkodzenia rdzenia przedłużonego skutkują niedoczulicą połowiczą kończyn i tułowia po stronie przeciwległej do uszkodzenia oraz upośledzeniem czucia na twarzy po stronie uszkodzenia mózgu. W części przypadków zaburzenia czucia po stronie przeciwnej do uszkodzenia mogą być ograniczone wyłącznie do kończyny dolnej i tułowia. Za zaburzenia takie odpowiadać może również uszkodzenie kory czuciowej objawiające się zaburzeniami precyzyjnego czucia dotyku.

Udar mózgu może spowodować też szereg zaburzeń widzenia. Przemijająca jednooczna ślepota wynika z niedokrwienia w tętnicy ocznej odchodzącej od tętnicy szyjnej wewnętrznej. Obustronny zawał w zakresie tętnic tylnych mózgu może spowodować z kolei ślepotę korową. Polega ona na uszkodzenie istoty białej, powodując rzeczywistą ślepotę, przy jednoczesnym braku poczucia kalectwa u chorych. Występować może także ubytek pól widzenia. W częściach pól widzenia objętych ubytkiem mogą występować halucynacje wzrokowe, polegające na postrzeganiu prostych form geometrycznych, kolorów, jak i bardziej skomplikowanych obrazów – ludzi, zwierząt lub całych scen.

4. Zaburzenia wyższych czynności nerwowych

Wśród nich najpopularniejsza jest afazja. Występuje ona u ponad połowy pacjentów z udarem niedokrwiennym lewej półkuli mózgu. Przejawia się w różny sposób, zaburzając czynności językowe: czuciowa (inaczej sensoryczna) zakłóca rozumienie mowy, ruchowa (motoryczna) utrudnia tworzenie mowy oraz całkowita (globalna) gdy występuje całkowita lub prawie całkowita niezdolność mówienia i rozumienia.

Zakłócenia wyższych czynności nerwowych to również upośledzenia gnozji i praksji. Zaburzenia gnostyczne to problemy z prawidłowym postrzeganiem istniejących deficytów neurologicznych i własnej choroby. Apraksja polega z kolei na braku zdolności do wykonywania wyuczonych, celowych czynności ruchowych pomimo rozumienia poleceń i woli ich wykonania.

5. Zaburzenia przytomności, świadomości i zachowania

Zakłócenia przytomności rzadko okazują się początkowym objawem udaru niedokrwiennego mózgu. Śpiączka występuje u ok. 3% pacjentów, natomiast lżejsze zaburzenia przytomności mogą dotyczyć ok. 10% chorych. Znacznie częściej problemy z przytomnością pojawiają się w kolejnych dniach, będąc następstwem narastania obrzęku mózgu lub móżdżku.

Wśród zaburzeń świadomości występuje zespół majaczeniowy. Przejawia się on w postaci zaburzeń orientacji dotyczących czasu i miejsca, pobudzenia ruchowego, zakłóceń uwagi oraz snu, a także upośledzenia pamięci. Mutyzm akinetyczny natomiast to stan braku reakcji na bodźce, przy braku zaburzeń przytomności i ruchowych. Abulia (apatia) przejawia się w braku zainteresowania czy chęci współpracy.

Udar mózgu to choroba zagrażająca życiu, która może być spowodowana wieloma czynnikami ryzyka. Nie ma skutecznego sposobu, aby się przed nią ochronić, ale zdrowy tryb życia oraz niektóre zabiegi chirurgiczne mogą znacząco obniżyć ryzyko jej wystąpienia.

Co zrobić, w obliczu wystąpienia udaru mózgu? Co oferuje dzisiejsza medycyna? O sposobach leczenia przeczytasz tutaj. Jak sobie radzić ze skutkami udaru na co dzień? O tym z kolei jest ten artykuł.